APRIL 2024 I ERFGOEDHASPENGOUW.BE 11 Iedereen droomt wel eens, arm en rijk, maar ook heel beroemde mensen. Denk maar aan ‘I have a dream…’, de vermaarde speech van Martin Luther King of aan de populaire song van Abba met dezelfde titel. Ook de Limburgse rijksarchivaris Rombout Nijssen heeft wel eens een droom. ‘Op de zogenaamde ‘Limburgdag’ 19 april 2024 – de onofficiële feestdag die in Belgisch en Nederlands Limburg totaal ten onrechte en schromelijk overdreven gevierd wordt naar aanleiding van de scheiding van beide provincies in 1839 – wilde ik starten met een uitdagend erfgoedproject, namelijk via een podcast dagelijks een verhaal brengen uit de Limburgse geschiedenis.’ Rombout dacht daarbij aan een al dan niet opmerkelijke of bekende gebeurtenis, een anekdote, een voorval dat verbonden is aan één van de 365 dagen van het jaar en zich ergens in een dorp of stad voorgedaan heeft van Gingelom tot Kinrooi, van Lommel tot Voeren… ‘In mijn jeugdig enthousiasme hoopte ik via de Limburgse heemkringen ideeën aangereikt te krijgen als inspiratie voor een dagelijkse podcast van zowat 5 minuten, maar helaas lijkt dat niet tijdig te lukken. Het project zal niet dit jaar op de Limburgdag maar pas in 2025 starten. Op dit ogenblik (eind februari) staat de teller op 180 dagelijkse historische verhalen, zowat halfweg dus.’ Omdat onze ‘dromer’ in Nieuwerkerken woont, heeft hijzelf enkele ideeën uitgewerkt over zijn gemeente. Voor Binderveld is 29 april een opmerkelijke dag. ‘Op die dag in 1845 werd de eerste steen gelegd van de nieuwe Sint-Jan-Baptistkerk. Dat gebeurde door het toenmalige gemeentebestuur na een jarenlange discussie met de plaatselijke kasteelheer Lodewijk de Succa. Voordien mocht het katholieke dorp gebruik maken van de kapel van het kasteel, maar de heer, die het kasteel had geërfd van zijn moeder – die nota bene stierf in het kraambed toen Lodewijk geboren werd in 1795 – was verbitterd, onbetrouwbaar en onvoorspelbaar omdat hij zijn heerlijke rechten was kwijtgespeeld en verwikkeld was in diverse rechtszaken… Het gemeentebestuur koos voor ‘eeuwige’ zekerheid en bouwde een nieuwe kerk op gronden die het via een schenking had verkregen.’ Voor Wijer vindt Rombout 24 juni een mooie datum. ‘Op die dag in 1773 werd de overeenkomst ondertekend tussen ‘pannenbakker’ Alexander Gerards uit Scherpenheuvel en de rentmeester van het kasteel, Willem Brands, over de ontginning van leemgronden in een weiland in Wijer met daaraan gekoppeld de inrichting van een tijdelijke veldoven. Tot dan werden de daken van woningen en stallen veelal gemaakt van stro, maar zoals bekend was dat geen al te gezonde bedekking want stro absorbeerde het water en zorgde voor erg vochtige woningen, met alle ziekelijke gevolgen van dien. Gebakken dakpannen zorgden daarom voor een kleine revolutie in de toenmalige bouw. Ze werden op percelen die rijk waren aan leem vervaardigd en in met hout gestookte veldovens ter plaatse gebakken. Zodra het veld of het weiland ontgonnen was, stopte de productie en werd de grond in de mate van het mogelijk opnieuw genivelleerd.’ Voor Kozen blijkt 16 oktober 1937 dan weer een belangrijke dag te zijn. Toen besliste de gemeenteraad om het zogenaamde ‘vast recht’ in te voeren op de elektriciteitsvoorziening. In steden had je veel eerder al elektriciteit die geproduceerd werd door fabrieken, maar in de dorpen was dat niet het geval. Na de Eerste Wereldoorlog nam het provinciebestuur daarin initiatief met de oprichting van de intercommunale Interelectra, waarbij de aangesloten gemeenten het elektriciteitsnet met de nodige cabines moesten uitbouwen. In Kozen gebeurde dat vanaf 1933. Dat was een kostelijke investering en ook de geleverde stroom was erg duur, iets dat leidde tot bescheiden voorzieningen in de woningen. Denk daarbij aan één peertje per kamer en vaak ook maar één stopcontact per woning. Tot aan de Tweede Wereldoorlog was dat gebruikelijk en de mensen sprongen echt zuinig om met de stroom. Gevolg: de gemeenten stonden voor dure uitgaven om het net uit te bouwen, maar daar tegenover stonden nauwelijks inkomsten. Vandaar dat de Kozense gemeenteraad een ‘vast recht’ invoerde voor iedere aangesloten woning – ongeacht het verbruik – , een beslissing die leidde tot heel wat commentaar en oppositie, zelfs tot een omwenteling in de lokale politiek want bij de verkiezingen van 1938 werd de meerderheid hiervoor afgestraft. Vermeldenswaard is beslist dat er na de invoering in 1937 door opposanten een vrij cynisch spotdicht werd verspreid met de titel ‘De vaste-rechtendraad’, waarin de naar hun oordeel onrechtmatige belasting werd gehekeld.’ Rijksarchivaris Rombout Nijssen droomt van een dagelijkse historische ‘postcast’ NIEUWERKERKEN Oplossing van de uitspraak in het Alkers dialect (p. 11): Daar zat een herder op een oude stichel. Hij zei tegen zijn hond: ‘Haal mij dat schaap terug of ik sla je met de spade in je nek’. Rombout Nijssen volgende generatie dorpsbewoners, dat vind ik prachtig en een hele eer. Het project ‘aardappeltjes kweken’ past daar heel goed bij. Op deze manier hoop ik mijn deel gedaan te hebben, ook dat was en is aanwezig in de dorpse manier van zijn: van kleins af aan kreeg je het idee mee dat iedereen zijn steentje hoort bij te dragen!’ *Je kan de bundel gratis aanvragen bij Erfgoed Haspengouw of downloaden op onze website erfgoedhaspengouw.be. Culturele en toeristische boost voor Wellen In de neogotische kapel van het klooster vindt een belangrijke tentoonstelling rond Bokkenrijders en hekserij plaats, met twee werken van James Ensor en een werk van Pieter Bruegel de Oude. Ook tekeningen van leerlingen van de drie Wellense basisscholen worden er tentoongesteld. Met een splinternieuwe Bokkenrijders fietsroute, twee nieuwe wandelroutes, een Bokkenrijdersgerecht, Bokkenrijdersbier, Bokkenrijdersbubbels, gin, stroop, enz., met fiets- en wandellussen tussen belangrijke Bokkenrijdersplaatsen en met QR-codes om het waargebeurde verhaal te beluisteren, krijgt Wellen tenslotte een flinke boost op cultureel én toeristisch gebied. © MIEKE NYSSEN EDDY VANDOREN Via Erfgoed Haspengouw doet Rombout Nijssen graag een hernieuwde oproep om datumgebonden ideeën aan te reiken of nog beter: zelf een podcast op te nemen, liefst na een korte terugkoppeling. ‘Wie niet weet hoe je zo’n opname maakt of wie geen apparatuur heeft, kan steeds bij ons terecht…’, aldus de Rijksarchivaris. Hij verwacht bij elke podcast ook een illustratie, foto, kaart, akte… ter ondersteuning van de website. 15C
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=