Erfgoedkrant

ALKEN BILZEN-HOESELT GINGELOM HEERS KORTESSEM (HASSELT) NIEUWERKERKEN RIEMST SINT-TRUIDEN TONGEREN-BORGLOON VOEREN WELLEN KRANT APRIL 2025 JAARGANG 13, NUMMER 1 HEERS Gidsen heerlijkheid Heers Gedreven gidsen onderzoeken en publiceren erfgoedhaspengouw.be IN GESPREK MET… EXPERTS AAN HET WOORD EN VERDER… TONGEREN-BORGLOON FRANZ AUMANN Breuken in het stadhuis SINT-TRUIDEN – NATALIE CLEEREN De abdijbrand van 1975 herdacht BILZEN – HOESELT Katrien Bruggeman Gezondheidszorg in de 19e eeuw in onze streek KORTESSEM (HASSELT) Heemkring in actie De Sedes Sapientiae van de Opeindekapel WELLEN Jo Billen Van fles tot grammofoon, 40 jaar verzamelen RIEMST Johnny Stassen Het verhaal van een ‘gazet’ die verbindt GINGELOM Object in de kijker Een middeleeuws kazuifel? VOEREN Een Voerens topatleet Marcel Kerff, de eerste Flandrien ERFGOED HASPENGOUW EN IOED’S Nieuw bovenlokaal project Funerair erfgoed HASPENGOUW Wedstrijdpuzzel Haspengouwse plaatsnamen. Doe mee en win een ticket! NIEUWERKERKEN Met honderd in één klas Een nieuwe brochure van Ludo Raskin UTNEEMBARE BIJLAGE ALKEN – JORIS COLLA Schoolplaten Alken: schoolerfgoed als bron De betekenis van sport en spel, vroeger en nu? Ontdek het op Erfgoeddag. zondag 27 april 2025 PROGRAMMA ERFGOEDDAG HASPENGOUW 30 EDITORIAAL Met Erfgoeddag op 27 april 2025 in het vooruitzicht brengt deze Erfgoedkrant weer boeiende artikels over wat er beweegt, gebeurt of gebeurd is én gepland wordt in de culturele erfgoed- sector in Haspengouw. Heemkundekringen steken de koppen bij elkaar, projecten zien het licht, onderzoeken onthullen boeiende informatie, en vooral: gedreven mensen werken samen om een breed publiek deelgenoot te maken van hun passie, het cultureel erfgoed van Haspengouw. Geniet van hun verhalen en projecten. Veel leesplezier! Het hele programma van Erfgoeddag, expo’s, wandelingen, lezingen en workshops, ontdek je in de uitneembare middenkatern. We hopen je die dag te ontmoeten! Team Erfgoed Haspengouw VRAAG SUBSIDIE AAN! erfgoedhaspengouw.be Zoek je financiële steun voor je project? ■ Begeleiding op maat ■ Twee indienrondes: februari en oktober ■ Externe jury ■ Aanvragen tot 2 000 euro ■ Duidelijk reglement MET DE STEUN VAN

Uit het onderzoek naar de familie de Rivière, 18e-eeuwse bewoners van het kasteel: DE RIVIER WAS NIET OPGEDROOGD Uit het huwelijk van Henri Oger de Rivière, graaf van Heers, met Dorothée de Coutereaux werden 14 kinderen geboren. Trots op zijn talrijk nageslacht liet de graaf zich eens ontvallen: ‘Wie zal het einde van deze rivier ooit zien?’, verwijzend naar zijn familienaam. Omdat geen enkele zoon van de graaf nakomelingen had, liet zijn dochter Barbara, abdis van Herkenrode, op haar grafsteen de volgende tekst aanbrengen ‘In mij is de rivier opgedroogd’. Later zou blijken dat deze bewering niet helemaal correct was. Omwille van financiële problemen bij de familie de Rivière kwam in 1757 de heerlijkheid Heers in handen van de familie de Stockhem. Nog geen jaar later werd echter bij de leenzaal van Kuringen een klacht ingediend door een Pool, die zich graaf François Jean Benon de Zalusky - de Rivière, heer van Heers noemde. Deze man beweerde een directe afstammeling te zijn van de familie de Rivière en dus rechten te hebben op de heerlijkheid Heers. Zijn grootmoeder, gravin Jeanne Dorothée de Rivière, een zus van de hierboven vernoemde Barbara, was hofdame aan het koninklijk hof van Polen en gehuwd met graaf François de Zalusky. Door een speciale gunst van de Rooms-Duitse keizer had de gravin het recht verkregen om de naam en titels van de familie de Rivière aan haar nageslacht over te dragen. De familie de Rivière was dus niet uitgestorven en Jean Benon vond dat hij als bloedverwant van de oorspronkelijke eigenaars recht had op het familiegoed Heers. 2 ERFGOEDKRANT HASPENGOUW I APRIL 2025 Met vier zijn ze, gedreven door dezelfde liefde voor een kasteel en door de ‘goesting’ om dieper in zijn geschiedenis te duiken. Gebeten om te weten zijn ze: als vrijwilligers, als gidsen en sinds 2022 ook als historische onderzoekers. Luc Duyssens, Willy Hendrickx, Patrik Roppe en Reginald De Deken vormen de werkgroep geschiedenis van het kasteel van Heers. Hun groep is ontstaan als spin-off van de gidsengroep, die op zijn beurt een onderdeel is van de vrijwilligerswerking van vzw Heerlijk(heid) Heers. Als gidsen voelden ze aan dat hun rondleidingen correct en historisch onderbouwd moesten zijn. Maar hoe begin je daaraan wanneer de bronnen schaars zijn? Op een lezing klampten ze rijksarchivaris Rombout Nijssen aan en vroegen ze om zijn hulp. Dat was de juiste match op het goede moment: afspraken werden gemaakt, hun studiegroep zag het levenslicht. Het opzoekingswerk onder de begeleiding en coaching van Rombout ging van start eind 2022. Sindsdien komen ze tweewekelijks (en, als het nodig is, wekelijks) een namiddag samen in het Rijksarchief. Alsof dat nog niet genoeg is, nemen ze ook huiswerk mee. Maar er is altijd abrikozentaart, dat schijnt te helpen. Modus operandi De rijksarchivaris reikt het thema of onderwerp aan, wijst de weg naar de bronnen – archiefstukken in hard copy of digitaal – en begeleidt het viertal. Samen lezen en vertalen ze teksten (ieder zijn deel), verzamelen ze informatie en vergelijken ze bronnen, zowel over de bouwgeschiedenis van het kasteel als over de bewoners. Rombout biedt het kader, geeft feedback en coacht het viertal bij hun redactie. Vlot schrijven is een must: historisch correct, met de nodige voorzichtigheid, met vermelding van de bronnen en leesbaar voor een breed publiek. Bronnen Archiefstukken die ze onder de loep nemen zijn bijvoorbeeld notariële akten (huwelijkscontracten, testamenten …), bevolkingsregisters maar ook tekeningen en plannen van het kasteel. Als interessante documenten vermeldt de groep de ‘staten van bevinding’ gemaakt bij het wisselen van eigenaar in de 18e eeuw. Veel bronnen zijn in de loop der tijd verloren gaan. De laatste drie bewoners (twee broers en een zus) verdeelden het archief in drie delen, ieder deel belandde op een andere plaats. Wat in Hasselt terechtkwam, is gelukkig terug te vinden in het Rijksarchief. Het is bijzonder boeiend om met primaire bronnen te kunnen werken. Al is de leesbaarheid van oude stukken regelmatig een uitdaging: het oud-Nederlands laat zich soms moeilijk ontcijferen. Onze Vlaamse taal is immers enorm geëvolueerd door de eeuwen heen. Over het algemeen geldt: hoe ouder de bron, hoe moeilijker ze leesbaar is. En oud handschrift is ook niet zomaar ‘op het zicht’ leesbaar. Een cursus paleografie bracht soelaas. Verbind en Heers In 2024 publiceerde de werkgroep geschiedenis een eerste brochure: ‘Verbind en Heers’. Hiermee werd de basis gelegd voor verder historisch onderzoek. De brochure behandelt (een aanzet tot) de geschiedenis van de bezitters en bewoners van het kasteel, met bijdragen over het verval en de heropbouw, over de tiendenschuur en over paleografie. Dit jaar krijgt de brochure een vervolg in een publicatie over de familie de Stockhem en over de iconografie van het kasteel, de gebouwen en de tuinen. Onder meer dankzij de steun van Erfgoed Haspengouw kan deze brochure uitgegeven en verspreid worden. Wie de brochure(s) wil kopen (5 euro + verzendingskosten), neemt contact op met patrikroppe@gmail.com. Heerlijk onderzoek HEERS ERFGOED HASPENGOUW MET DE STEUN VAN Vooraan: Reginald De Deken, Patrik Roppe, Willy Hendrickx. Achteraan: Luc Duyssens, Rombout Nijssen © HERITA V.l.n.r. Rombout Nijssen, Luc Duyssens, Willy Kasteel Heers door Willem Roye Barbara de Rivière

Kortessem bezit al eeuwenlang een prachtig middeleeuws Mariabeeld, een ‘Sedes Sapientiae’ of ‘Zetel der Wijsheid’. Het is een gepolychromeerd houten beeld van een zittende Onze-Lieve-Vrouw (Zij is de zetel) met op haar schoot het kindje Jezus (Hij is de wijsheid). Het gotische beeld zou dateren van omstreeks 1400 en is uiteraard zeer waardevol. In 2022, bij de voorbereidingen voor het stickerboek ‘Kortessem Vroeger en Nu’, ging de Heemkundige Kring op zoek naar het toen nog verdwenen 14e-eeuwse beeld. Na lang zoeken vonden we haar terug, netjes opgeborgen (of opgebaard?) in een speciaal daarvoor gemaakte houten kist in de kelders van het Administratief Centrum. Het gaat om een staande madonna met haar kind op de arm. Ze zijn beiden rijkelijk gekleed met een bordeauxrode mantel, afgeboord met wat witte pels. Op hun hoofd staat een zilveren kroon. Maria draagt een zilveren scepter in de hand en het kind toont een appel met erbovenop een kruis. Maar hoe kan je dit rijmen met de zetelende madonna met het kind op haar schoot? Wel, ook in de kunst veranderen voorkeuren en de Sedes Sapientiae gingen ‘uit de mode’. Men wilde beelden om mee te dragen in de processies. Dus werd onze tronende Moeder Gods ‘vermassacreerd’. Haar stoel werd verwijderd, en het beeld werd uitgehold zodat het lichter was om te dragen. De knieën werden weggekapt, want dat zou een aftekening geven in de voorzijde van haar kleed. Ook haar armen werden gebroken, want ze moest haar kind kunnen dragen. Zelfs het Jezuskind werd ‘bijgewerkt’. Vanaf nu zou onze Sedes Sapientiae staande door het leven gaan met haar kind op de arm. Hierbij hoorde eveneens een aangepaste garderobe voor beiden, want vele van deze beschilderde beelden zullen vanaf dan ‘aangekleed’ worden. De Heemkundige Kring beschikt over een map ‘Inventaris der stukken horende bij de Opeindekapel’. Hij bevat foto’s, beschrijvingen en weetjes over de kapel, over het Sedes Sapientiaebeeld en over een groot aantal bijhorende kleedjes, accessoires… We waren nu in het bezit van een mooi overzicht en we hadden moeder en kind teruggevonden, maar waar was de rest van de collectie? We vervolgden dus onze zoektocht. Op een zolder in Opeinde werden uiteindelijk enkele manden aangetroffen. Een hele reeks kleedjes van Onze-Lieve-Vrouw en haar kind, wat kleinere accessoires zoals kandelaars, een plaat met ex-voto’s, kruisjes, een krijten Onze-Lieve-Vrouwbeeld … behoorden tot deze zolderschat. Dit alles werd naar het lokaal van de Heemkundige Kring in CC Mozaïek overgebracht. We vroegen Laura Mathijs van Erfgoed Haspengouw om een kijkje te komen nemen, om ons te helpen het geheel te inventariseren, en om te bekijken hoe we dat alles het beste konden bewaren. Laura kwam met het nodige materiaal: zuurvrij papier, labels en lintjes. We bekeken alles en haalden de inventaris van de Opeindekapel erbij, waarin we de kledingstukken De Sedes Sapientiae van de Opeindekapel KORTESSEM APRIL 2025 I ERFGOEDHASPENGOUW.BE 3 opzochten. Vervolgens werd het textiel netjes verpakt in zuurvrij papier, met een lintje eromheen en een label eraan. Van enkele kledingstukken, sluiers … die niet in de map voorkwamen, namen we een foto voor het archief. Ze werden verpakt, gelabeld en toegevoegd aan het overzicht. Ook alle voorwerpen zoals vaasjes, kruisjes, kandelaars … werden geïnventariseerd, ingepakt en gelabeld. Tenslotte werd alle informatie op de computer ingegeven en waren we nog even zoet met het verslag. Een hele klus, maar hoe spannend en fijn is het om dit alles te mogen doen! MARLEEN ORIS – HEEMKUNDIGE KRING KORTESSEM Nadien ontdekten we nog een kopie van een tweede inventarismap, werd de etikettering aangepast, en realiseerden we ons dat we nog niet alles hebben teruggevonden. We blijven dus zoeken. Inmiddels is Kortessem deel gaan uitmaken van Hasselt en is ‘Onze-Lieve-Vrouw van het Opeinde, Zetel der Wijsheid’ in een Hasselts depot ondergebracht. Hopelijk keert ze ooit nog terug en krijgt ze dan opnieuw een veilige en eervolle plaats, ergens in onze gemeente.

4 ERFGOEDKRANT HASPENGOUW I APRIL 2025 wordt dat opnieuw geïnvesteerd in onze gemeenschap’, aldus Johnny. Zo zorgde De Millerse Gazet in het recente verleden onder meer voor de herstelling van het kerktorenuurwerk, financierde ze de brochure ‘De Kapelletjeswandeling’ en deelde ze in de kosten van het boek van de Millerse Geschiedkundige Kring over Wereldoorlog I. Ook in de vervanging van het meubilair en de plaatsing van schuifdeuren in het parochiaal cultureel centrum had de vereniging een belangrijke inbreng. De restauratie en conservatie van twee oude vaandels van de Millerse mezieken is de meest recente actie van de groep. ‘Samen met de Geschiedkundige Kring vonden we dat die oude drapeaus in ere hersteld moesten worden en een vaste expositieplek moesten krijgen’, aldus Stassen. ‘Op die manier kan iedereen kennismaken met deze geschiedkundige en culturele rijkdom van ons dorp.’ Millen is onmiskenbaar een heel oud dorp, getuige de archeologische vondsten uit het neolithicum, de bandkeramische periode en de Romeinse tijd, én de aanwezigheid van een oude motte, een waterburcht, de laathoeve van Eggertingen en nog veel meer. De aan Sint-Stefanus toegewijde parochie bestaat al sinds 960 en behoorde aan het kapittel van Sint-Martinus in Luik. Later werd het een Loonse heerlijkheid. Dat Millen in de loop van zijn bestaan niet onbelangrijk was, blijkt o.m. uit het feit dat het tijdens de Franse periode hoofdplaats was van een kanton van 19 gemeenten… Ook cultureel liet de Haspengouwse plattelandsgemeente volgens historische bronnen geregeld van zich spreken. Zo werd halverwege de 19e eeuw de Société de Musique opgericht, een muziekmaatschappij die later uitgroeide tot de Société La Royale Fanfare Saint Antoine en de blauw genoemd werd. En na het invoeren van het algemeen kiesrecht in 1893 en de opkomst van meerdere politieke partijen ontstond er een tweede fanfare, Sint-Isidorus, die als de rooi door het leven ging. ‘Na de eerste wereldoorlog liepen hun activiteiten sterk terug en stierven beide mezieken een stille dood waarna ook hun vaandels decennialang in de plooien van de geschiedenis terecht kwamen’, vertelt Johnny Stassen van ‘De Millerse Gazet’. ‘Hun verhaal is er dan ook eentje van fierheid en vergetelheid.’ Samen met leden van de dorpsgemeenschap zet Johnny zich in voor het behoud van het lokale erfgoed. Dat gebeurt onder meer via de vereniging ‘De Millerse Gazet’, opgericht in 1985 door de betreurde Guy Peters. Het kwartaalblad informeert alle Millenaren over het reilen en zeilen van het dorp op socio-cultureel, religieus, historisch, sportief Johnny Stassen: ‘De Millerse Gazet zorgt al veertig jaar voor een unieke band in het dorp.’ RIEMST De eerste Belgische Tourheld was een Voerenaar. Marcel Kerff werd zesde tijdens de eerste Tour de France in 1903. Hij was niet alleen de eerste Flandrien, hij was ook één van de eerste slachtoffers van WO I in ons land. Op 4 augustus 1914 marcheren de eerste Duitse soldaten de Belgische grens over, in de Belgische Voerstreek. Moelingenaar Marcel Kerff wil er het zijne van weten en springt op zijn motor om te gaan kijken. De Duitsers merken hem op, verdenken hem ervan een spion te zijn en martelen hem. Op 7 augustus wordt hij samen met een aantal anderen opgehangen. Hij eindigt in een massagraf. In zijn geboorteplaats Moelingen vind je zijn naam op het oorlogsmonument ‘De gehangenen van Moelingen’ in de Batticestraat, op de kruising van de wielerklassiekers Amstel Gold Race en LuikBastenaken-Luik. In 2019 werd hier een nieuwe gedenkplaat onthuld, waarop een korte tekst staat met een foto van Marcel Kerff erbij, genomen bij de start van de Tour de France in 1903. Kerff herdenken we dus niet enkel als oorlogsslachtoffer, maar ook als wielerheld. Wall of Fame Naar aanleiding van het thema Game on! van Erfgoeddag 2025 vatte Erfgoed Haspengouw het plan op een ‘Wall of Fame’ te maken van Haspengouwse atleten van de hele vorige eeuw tot vandaag. We nodigden elk van onze partnergemeenten en hun sportverenigingen uit om verdienstelijke sportfiguren en atleten te nomineren. De Wall of Fame met foto’s, namen en sportprestaties vind je op onze website. De oudste nominatie kwam meteen uit Voeren: Marcel Kerff. Slagersjongens met talent Marcel Kerff, geboren in Sint-MartensVoeren in 1866, reed regelmatig in twee dagen tijd met de fiets naar Parijs, heen en terug zo’n 600 km, om daar in de groothandel grote stukken vlees te kopen en die nadien in de familieslagerij met winst te verkopen. Geen wonder dat hij een getrainde renner werd en uitblonk in de wielersport. Ook zijn broer Charel was een succesvol coureur. Zo nam hij als eerste Belgische renner ooit in Amerika deel aan de zesdaagse van New York. Aan de carrière van Charel Kerff kwam in 1902 een tragisch einde. Met zijn broer Marcel was hij in de klassieker Marseille-Parijs, 1 200 km lang en de voorloper van de Tour de France, bij zeer slecht weer van start gegaan. Wat er precies gebeurd is, is nooit duidelijk geworden. De eerste Flandrien VOEREN Marcel Kerff in 1903 Nadat hij bij de laatste controlepost in de voorste gelederen passeerde werd hij in een verlaten streek dood langs de weg gevonden. Officieel was zijn dood het gevolg van een beroerte door de ijzige kou en de overmatige inspanning. Marcel, die als vijfde eindigde, kreeg na afloop pas te horen dat zijn broer gestorven was. en volkskundig vlak. Stassen vervoegde de pioniers in de zomer van 1987 en toen Peters in 2009 overleed, nam hij samen met Martin Lecoque de redactiefakkel over. ‘We kunnen het blad uitgeven door de inkomsten uit de maandelijkse papierinzameling’, verklapt Johnny. ‘Gemiddeld verzamelen we iedere maand drie volle containers oud papier, goed voor zo’n vier ton. Elke editie van de gazet kost op dit ogenblik immers zo’n 3 000 euro. Ze wordt gedrukt op 1 350 exemplaren, waarvan de helft gratis huis aan huis wordt bedeeld in Millen. De andere helft wordt verzonden naar uitgeweken inwoners in heel het land, in Europa, ja zelfs tot in Canada. Straks wordt De Millerse Gazet 40 jaar en nog steeds zorgt ze voor een unieke band in het dorp.’ De vereniging achter De Millerse Gazet is echter veel meer dan een informatiekanaal. ‘Wanneer er wat geld overblijft, © HiSAB Het Volk, 22.05.1902 EDDY VANDOREN Johnny Stassen

APRIL 2025 I ERFGOEDHASPENGOUW.BE 5 Als men van iemand zegt dat hij ‘van de fles houdt’, bedoelt men meestal van de inhoud van de fles. Maar als je dat over Wellenaar Jo Billen zegt, dan mag je het heel letterlijk nemen. Niet dat Jo niet gesteld is op de lekkere inhoud van een goede fles bier, maar bovenal houdt hij van de fles. Hoe ouder hoe liever. Jo verzamelt al zo’n veertig jaar flessen. Meer bepaald verzamelt hij flessen van bieren en limonades die gebrouwen of gemaakt werden in Limburgse brouwerijen of limonadefabrieken in de afgelopen eeuw. Inmiddels is hij de bezitter van zo’n vijftienhonderd unieke flessen, waarvan de oudste dateren van het einde van de 19e eeuw. Zijn collectie, de grootste flessenverzameling van Limburg, bevat flessen van bijna elke Limburgse gemeente en staat uitgestald in een goed verborgen ruimte boven zijn woonhuis. Een schat op zolder, jawel. Hoe het begon Toen hij in Wellen het huis kocht van zijn groottante, ontdekte hij dat de tuinpaden waren afgezet met ingegraven flessen, met de bodem naar boven, dat gebeurde wel vaker zo. Het intrigeerde hem: hij groef de flessen op en hield ze bij. Stilaan kreeg hij meer oog voor bier- en limonadeflessen. Hij ging ernaar op zoek op rommelmarkten. Kennissen, buren, collega’s brachten hun vondsten naar hem toe. Hij ontmoette andere verzamelaars en ruilde flessen. Zo kreeg zijn collectie de omvang die ze vandaag heeft. Maar Jo wilde ook weten waar die brouwerijen ooit stonden, welk bier er werd gebrouwen en hoe het met die brouwerijen afliep. Hij zocht de locaties op om het verhaal achter de flessen beter te leren kennen, documenteerde ze, en fotografeerde wat er nog zichtbaar van was. Elke brouwerij heeft immers zijn geschiedenis, net zoals elk bier zijn karakter, en elke fles zijn vorm en opdruk heeft. Haspengouw ‘Het is niet verwonderlijk’, aldus Jo, ‘dat er zoveel Haspengouwse flessen in de collectie zitten. Haspengouw had met zijn rijke grond en zijn ontelbare kerkdorpen veel welvarende boerderijen en ook veel brouwerijen. Hier werden de meeste bieren gebrouwen’. Zijn favoriete flessen komen uit zijn onmiddellijke omgeving: Wellen, Berlingen, Ulbeek. Dat zijn de enige brouwerijen waarvan hij ook enkele glazen heeft verzameld. Noord-Limburgse flessen vinden is dan weer veel moeilijker. Van enkele brouwerijen heeft Jo nog geen fles kunnen bemachtigen. ‘Oude flessen zijn zeldzaam, flessen gaan nu eenmaal kapot. De zoektocht is dus nog niet ten einde’. Bijzonder verhaal Of er flessen zijn met een uniek verhaal? Er was die vondst van een flessencollectie bij een brouwer die zijn voorraad in 1940, bij de inval van de Duitsers, verborg. Een 40-tal flessen doken op, puike vondst. Maar bijzonder was toch wel die éne fles die nog gevuld bleek te zijn. Het bier was nog smakelijk ook, al was de ‘acied’ eruit. Een eigen bier brouwen, dat zat er ooit aan te komen. Jo liet bij Cornelissen in Opitter zijn eigen bier brouwen en doopte het Neuzebier. Op het kleurrijke etiket prijkt een figuur met stevig reukorgaan. Geïnspireerd door de oude flessen liet hij een eigen fles zandstralen met het opschrift ‘Joseph Billen – Brasseur – Wellen lez Looz’. De toekomst De verzamelpassie van Jo beperkt zich niet tot flessen. Wie hem thuis bezoekt, weet niet waar eerst te kijken: een indrukwekkende collectie vinylplaten, mooi vormgegeven platenspelers die Jo terug leven inblaast, bandopnemers, maar ook enkele saxofoons, klarinetten… ‘Het stopt nooit’, zegt Jo. En ook de onderwerpen waar hij zich graag in verdiept zijn veelvuldig: hardstenen grafkunst, Wereldoorlog I, een oud kasteel in de buurt… Jo graaft naar informatie, pluist uit, schrijft en publiceert. Maar zijn verzameling flessen, daarover schreef hij nog niet. ‘De geschiedenis van mijn verzameling zit helemaal in mijn hoofd, ik moet ze alleen nog opschrijven’, aldus onze gastheer. Laten we daar eentje op drinken, Jo! In gesprek met Jo Billen over zijn verzameling WELLEN Jo Billen Tour de France, tour de force In 1903 schreef Kerff zich in voor de eerste editie van de Tour de France. Hij fietste alleen, zonder ploeg of sponsor, zonder mecanicien of masseur. Naast de helse sportieve prestatie, achttien dagen trappen tijdens zes monsteretappes van in het totaal bijna 2 500 kilometer, moest hij ook zien te overleven. De eerste vijftig renners in het klassement kregen van de organisatie niet meer dan vijf Franse francs, goed voor een baguette en een stuk kaas. Aan zijn fiets met één rem en één versnelling hing een grote tas voor drank en voedsel. Zijn bidons vulde hij aan de dorpspompen. Slapen deed hij bij boeren en dorpelingen. In de eerste etappe van maar liefst 467 km werd Marcel Kerff zesde. Hij wist deze plaats te behouden door zijn ijzeren conditie. Kerff bereikte uiteindelijk de eindmeet met een tijd van 100 uur, 25 minuten en 38 seconden. Hij finishte zes uur na de winnaar en met zestig uur voorsprong op de eenentwintigste en laatste coureur. Zo ging hij de boeken in als de beste Belg in de eerste Ronde van Frankrijk. Toen de vaandels enkele jaren geleden terug opdoken, waren ze in wat men noemt verregaande staat van ontbinding. ‘Het jarenlange blootstellen aan weer, wind en zonlicht hadden gezorgd voor zware beschadigingen. De vlag van de rooi werd ons geschonken door Martin Lecoque, die van de blauw ontvingen we van de familie HenrotteBrockmans via bemiddelaar Lambert Renwa. We beloofden hun de vaandels te laten restaureren en te zorgen voor een vaste thuisbasis in de Waterburcht. Dat is vorig jaar gebeurd.’ In totaal heeft de zorgvuldige restauratie van beide vaandels door een gespecialiseerd Nederlands bedrijf - samen met de inlijsting ervan - bijna 5 500 euro gekost. Daarbij konden De Millerse Gazet en de Geschiedkundige Kring samen rekenen op een toelage van 3 500 euro van Erfgoed Haspengouw. De rest heeft De Millerse Gazet bijgepast. Het vaandel van ‘de rooi’ Het vaandel van ‘de blauw’ © ED LEWANDOWSKI

In het historisch stadhuis van Borgloon liggen enkele mooie zilveren ‘koningsbreuken’ in een vitrine.Tijdens een grondige poetsbeurt naar aanleiding van Rendez-vous 2024 kwamen daarop fraaie zilvermerken tevoorschijn. Enkele van die merken herkenden we als afkomstig van Sint-Truiden, andere kenden we niet. Aan Franz Aumann, specialist zilverwerk, vroegen we om de breuken verder te onderzoeken. Hij schreef er dit artikel over. Breuken in het stadhuis zilver TONGEREN-BORGLOON FRANZ AUMANN Zijn spaarcenten waren beperkt maar hij kon bogen op een groot kapitaal aan sympathie en zo gebeurde het dat de gilde ermee instemde de helft van zijn plaatje te betalen. Zilversmid Frans Stijnen werd gelast die tussenkomst in de plaat te graveren. In 1738 schoot Quaetperdts zich opnieuw tot koning. Toen was hij blijkbaar beter bij kas en kocht bij zilversmid Stijnen een nieuwe plaat met als opschrift: ‘Hendricus Quaetperdts de tweede rijse 1738’. Tweede rijs is Oud-Vlaams en betekent: tweede keer of tweede maal. Alles samen betaalde Quaetperdts anderhalf plaatje. Had hij in 1733 de broeksriem aangehaald en het geheel betaald, dan had hij in 1738 deze datum gewoon kunnen laten bij graveren op ‘zijn’ eerste plaat en dan was hij goedkoper gesteld geweest. In Jesseren is de vogel of papegaai van gestampt plaatzilver, bijgevolg licht van gewicht en niet bepaald een kunstwerk. Het oudste jaartal op een zilverplaatje is er 1778 en het jongste 1846, wat niet belet dat er plaatjes zijn tot het midden van vorige eeuw, maar dan niet van zilver. De zilversmeden waarvan het meesterteken teruggevonden werd waren gevestigd in minstens vijf verschillende steden: twee in Tongeren, één in Hasselt en één in Sint-Truiden, één merkend met de initialen I.D allicht in Luik en een laatste met de initialen WFL of VFL in een onbekende plaats, waarschijnlijk buiten het prinsbisdom. In Rijkel mag de vogel een prachtstuk heten, zwaar aan edelmetaal, goed gedreven en gegraveerd, de ogen ingezet met kralen van gekleurd glas. Hij is niet gemerkt maar is best te vergelijken met die van de handbooggilde van Borlo, vervaardigd in 1719 door Truienaar Mattheus Van Uytrecht. Het oudste zilverplaatje in Rijkel is 1713 gedateerd en het jongste 1971. Twaalf plaatjes dragen het meesterteken van een Sint-Truidense zilversmid – zes verschillende zijn het er. Zilvermerken van elders zijn er niet. Het jaartal op een plaatje is niet altijd het jaar van vervaardiging. De mooie ster, die enkel het jaartal 1779 draagt, werd gedreven door Liebrecht Beyns die in 1723 overleed. Dat stuk is dus meer dan een halve eeuw in de winkellade van een van zijn opvolgers blijven sluimeren. Plaatjes met het jaartal 1859 en 1862 werden vervaardigd door Pieter Ulens die in 1856 al overleden was. Interessant detail: heel wat van die plaatjes hadden een dubbele afzetmarkt. We denken op de eerste plaats – maar niet limitatief– aan de hartvormige, vooral dan de vlammende harten. Die waren eigenlijk ontworpen om als ex voto te dienen, een tastbare blijk van erkentelijkheid voor een door gebed tot God of een van zijn heiligen afgesmeekte en bekomen gunst. Maar ze werden even goed als koningsbreuk aangewend. Wat de vorm betreft, zijn er drie platen die uit de band springen. Ze zijn gekromd als een banaan en lijken op een maansikkel: twee in Jesseren en één in Rijkel. De roots van dit stuk zijn militair; het is immers het sterk verkleinde overblijfsel van de middeleeuwse keelkap of keelkraag, een stuk pantser bedoeld om op de schouders te dragen en keel en hals te beschermen. Allengs verloor het zijn defensieve functie en verschrompelde het tot een uiterlijk teken van gezag en waardigheid. Pas in het midden van de 19e eeuw verdween die zgn. gorget helemaal uit het uniform van de officieren. Grappig is wel dat Christiaan Schoenaers die in 1724 in Rijkel de hoofdvogel schoot, koos voor de gorget als herinnering aan zijn overwinning, maar die wel liet voorzien van een oog, een neus en een mond. De man had blijkbaar de klok gehoord maar wist niet helemaal waar de klepel hing. Hij had het voor Janneke Maan! Vreemd is dat er – anders dan elders – zo weinig familiewapens op de plaatjes voorkomen, in Rijkel geen, in Jesseren één. In het land van Luik en het graafschap Loon was het voeren van een familiewapen nochtans vrij. Gegoed volk pakte er dan ook graag mee uit, vooral op grafkruisen en… schutterszilver. In Jesseren vinden we het wapenschild van de familie Gregory de Harzée. Gregory is geen voornaam maar wel een element van de dubbele familienaam, de Latijnse vertaling van ‘Gregoors’. Die familie bezat hier in de 18e eeuw een grote doening. In het wapen zien we onderaan twee knotsen en bovenaan een basilisk. Het stadsarchief van Tongeren noemt het een draak. Ten onrechte! De basilisk is het neefje van de draak in de grote familie van de fabeldieren. Hij beweegt zich voort op twee poten en een uitermate gespierde staart. Het is zonneklaar dat het schutterswezen op de eerste plaats een mannenzaak was. Toch schoot ene M. Daremont zich te Jesseren in 1819 tot koningin. Als herinnering aan die unieke prestatie schonk ze een erg fraaie, maar spijtig genoeg ongemerkte plaat: een ovale neoclassicistische cartouche, omringd door festoenen, waarop de heilige Helena met het terugge- vonden kruis van Christus, alles zeer fijn geciseleerd en onverwacht goed gegraveerd. Meer detailfoto’s: www.erfgoedhaspengouw.be Franz Aumann 6 ERFGOEDKRANT HASPENGOUW I APRIL 2025 De schutterijen verdedigden in oorsprong de lokale gemeenschappen tegen belagers van buiten. De steeds verder reikende toepassingen van het buskruit, daartegen waren zij niet opgewassen. Toch bleven ze nog lang overeind, nu als kader voor sportieve vrijetijdsbesteding, gebed in rijke tradities en gezellig samenzijn. Schutterijen waren van zeer divers pluimage. Die variatie hing af van de opstelling van hun doelen, staand of liggend, maar meer nog van het gebruikte wapen. Met de regelmaat van de klok werd er geoefend en eenmaal per jaar was er de grote wedstrijd, de koningsschieting. De winnaar werd voor de duur van één jaar tot koning uitgeroepen. Bij feestelijke bijeenkomsten en optochten droeg hij de koningsbreuk of -kraag van de gilde. Aanvankelijk en idealiter was dat een zilveren halssnoer bestaande uit platte schakels, waarin makkelijk te graveren was. Op de duur koos men voor een goedkoper en tevens handiger systeem: een met galon afgeboord schoudermanteltje van kleurrijk fluweel waarop de zilveren vogel of papegaai van de schutterij en vervolgens ook de koningsplaatjes makkelijk konden bevestigd worden, in lengte van jaren. Immers, de kersverse koning had het recht aan de kraag van zijn schuttersgilde een plaatje te bevestigen ter herinnering aan zijn exploot, maar dat moest wel van zilver zijn. Dit was niet voor ieders beurs weggelegd. Die plaatjes kostten destijds relatief veel geld, het edelmetaal was duurder dan het maakloon. Dit is ook de reden waarom er niet voor ieder jaar ooit een plaatje bestaan heeft. In Rijkel schoot Hendrik Quaetperdts in 1733 de hoofdvogel.

De betekenis van sport en spel, vroeger en nu? Ontdek het op Erfgoeddag. zondag 27 april 2025 erfgoeddag.be PROGRAMMA ERFGOEDDAG HASPENGOUW UITNEEMBARE BIJLAGE 30 V.U. Jeroen Bellings Contactadres: Diesterstraat 1, 3800 Sint-Truiden Maatschappelijke zetel: Kazernestraat 13, 3800 Sint-Truiden V.U. JEROEN BELLINGS - CONTACTADRES: DIESTERSTRAAT 1, 3800 SINT-TRUIDEN - MAATSCHAPPELIJKE ZETEL: KAZERNESTRAAT 13, 3800 SINT-TRUIDEN / TEKSTEN: LOKALE ORGANISATOREN - EINDREDACTIE: ERFGOED HASPENGOUW - ONTWERP: SMETS & RUPPOL - FOTO’S: ERFGOED HASPENGOUW, TENZIJ ANDERS VERMELD

ALKEN ZOEKTOCHT Reis in de tijd met voorwerpen van toen Hoe leefden de mensen meer dan 60 jaar geleden in Alken en omstreken? Hoe woonden ze, welke voorwerpen hadden ze dagelijks nodig? Welke gereedschappen gebruikten boeren en ambachtslui? De collectie van Heemkundig en Ambachtelijk Museum Zoe was Alleke laat kinderen en jongeren een onbekende wereld zien, en ouderen een herkenbare wereld. In een speelse zoektocht ontdek je met het hele gezin voorwerpen uit het leven van je (over)grootouders. Openingsuren: zondag 27 april, 14.00 – 18.00 uur Locatie: Heemkundig en Ambachtelijk Museum Zoe was Alleke, Alkerstraat 93b, 3570 Alken Organisatie: Erfgoedraad Alken en Heemkundig en Ambachtelijk Museum Zoe was Alleke De bovenverdieping van het museum is niet rolstoeltoegankelijk. Zondag 27 april 2025 ERFGOEDDAG IN HASPENGOUW Op de zondag na Pasen vieren we traditiegetrouw het feest van het cultureel erfgoed: Erfgoeddag! Onder de noemer Game on! zetten honderden activiteiten in Vlaanderen en Brussel dit jaar sportief en speels erfgoed in de kijker. In deze brochure bundelt Erfgoed Haspengouw het regionale aanbod: tentoonstellingen, wandelingen, lezingen, spelen en sport- activiteiten. Ontdek ze allemaal en stel je eigen programma samen voor een onvergetelijke Erfgoeddag! ALLE ACTIVITEITEN OP ERFGOEDDAG ZIJN GRATIS. Ontdek ze op www.erfgoedhaspengouw.be en volg mee op Facebook en Instagram. Reserveren is niet nodig, tenzij anders vermeld. Enkele activiteiten vinden op een andere dag plaats. Activiteit voor kinderen De activiteiten zijn rolstoel- toegankelijk, tenzij anders vermeld: locatie is deels rolstoeltoegankelijk locatie is niet rolstoeltoegankelijk ONLINE KORTESSEM DEMONSTRATIE Schuttersgilde Sint-Sebastiaan Guigoven nodigt uit In Guigoven opent de schuttersgilde SintSebastiaan haar boogschietstand voor het publiek. Je kan een kijkje gaan nemen en vrijblijvend pijl en boog ter hand nemen. Misschien heb je wel verborgen talenten… De schietstand is gelegen nabij de kerk van Guigoven, achter het dorpsplein. Openingsuren: zondag 27 april, 14.00 – 18.00 uur Locatie: Sint-Gerarduspad, aan de Brandstraat, 3723 Guigoven (Kortessem) Organisatie: Schuttersgilde Sint-Sebastiaan Guigoven ZOEKTOCHT Churchlock Holmes De wereldberoemde detective Sherlock Holmes ken je zeker wel. Helaas kan hij niet aanwezig zijn om het mysterie van de kerk in Munsterbilzen te ontcijferen. Daarom hebben wij jouw hulp nodig! Slaag je erin om de code te kraken, het raadsel van het wapenschild te ontcijferen en nog veel meer? Kom dan op Erfgoeddag naar de O.L.V.-Tenhemelopnemingskerk, wie weet word jij de beste speurneus van Munsterbilzen en omstreken! Openingsuren: zondag 27 april, 12.00 – 14.30 uur Locatie: O.L.V.-Tenhemelopnemingskerk, Perronstraat 1b, 3740 Munsterbilzen Organisatie: Museumkerk Munsterbilzen © SCHUTTERSGILDE SINT-SEBASTIAAN GUIGOVEN © HEEMKRING LANDRADA © ZUSTERS VAN SINT-JOZEF © MUSEUMKERK MUNSTERBILZEN © LANDCOMMANDERIJ ALDEN BIESEN II ERFGOEDDAG HASPENGOUW I 27 APRIL 2025 BILZEN-HOESELT ZOEKTOCHT Ridders en raadsels in Alden Biesen Op deze speelse wandelzoektocht ontdek je de geschiedenis van het kasteel en de omgeving, én bijzonder erfgoed zoals muziek en natuur. In de Waterburcht ontmoet je de landcommandeurs en leer je het leven in het kasteel kennen. Sluit je zoektocht ‘s namiddags feestelijk af met een troubadour in de zalen van het kasteel. Trek met je gezin en vrienden op pad en los samen alle geheimen van Alden Biesen op! Tip: denk evt. aan regenkledij en waterdichte wandelschoenen! Openingsuren: zondag 27 april, 10.00 – 17.30 uur Troubadours in het kasteel: 14.00 – 17.00 uur Locatie: Landcommanderij Alden Biesen, Kasteelstraat 6, 3740 Bilzen-Hoeselt (haal je wandelboekje op bij het Toeristisch Infokantoor) Organisatie: Landcommanderij Alden Biesen TENTOONSTELLING Sport en spel van weleer in Munsterbilzen Het thema sport en spel in Munster- bilzen doorheen de tijd komt in al zijn rijkdom aan bod op deze fijne tentoonstelling. Aan de hand van voorwerpen, foto’s en filmbeelden ontdekt de bezoeker de vele sporten en spelen die in Munsterbilzen werden (en worden) beoefend: voetbal, volleybal, wielrennen, motorsport, duivensport, vogeltentoonstelling, hanenkraaien, sportvissen, schutterijen, tennis, judo, kaarten, kienen, pietjesbak, vogelpik, kegelbaan, speelgoed van vroeger... Openingsuren: zondag 27 april, 10.00 – 18.00 uur zondag 4 mei, 10.00 – 18.00 uur Locatie: Heemkring Landrada, Schureveld 17, 3740 Bilzen-Hoeselt Organisatie: Heemkring Landrada TENTOONSTELLING Belevingstentoonstelling ‘Altijd op weg’ Maak kennis met de Zusters van Sint-Jozef, die de voorbije eeuwen in Munsterbilzen en ver daarbuiten ten dienste van God en medemens geleefd hebben. Hun positieve impact op de maatschappij en op het leven van velen is vandaag nog altijd voelbaar. Ontdek hun rijke geschiedenis, het leven in hun gemeenschap in de stift, hun kerntaken en hun spiritualiteit. Openingsuren: zondag 27 april, 14.00 – 17.00 uur Locatie: Medisch centrum Sint-Jozef, Abdijstraat, 3740 Munsterbilzen Organisatie: Zusters van Sint-Jozef Fruitspreuken in speelse dialoog met AI Wall of Fame Wat gebeurt er als we aan spreuken en gezegdes over fruit een nieuwe humoristische dimensie toevoegen? Welke resultaten krijgen we, wanneer we op een speelse manier in dialoog gaan met artificiële intelligentie? Ontdek het resultaat in een online tentoonstelling op het webplatform Haspengouw.TV en nadien op sociale media (Facebook en Instagram). Op de Wall of Fame staan sportfiguren van de afgelopen honderd jaar uit de regio in de schijnwerpers. Sportdiensten en -clubs nomineerden hun plaatselijke sportieve helden. Dankzij hun indrukwekkende prestaties of opmerkelijke overwinningen genoten (of genieten) deze atleten van een grote schare fans. Hoog tijd om hen (nog eens) te laten schitteren! © HASPENGOUW.TV KAREL LISMONT, FOTO: R.BONGERS © ANEFO Doorlopend te bekijken van 25 april tot 25 mei op www.haspengouw.tv. Organisatie: HaspengouwTV Doorlopend te bekijken van 1 april tot 31 mei op www.erfgoedhaspengouw.be. Organisatie: Erfgoed Haspengouw

TENTOONSTELLING EN SPELEN Stop. Reset. Game On! Een reis door de wereld van oude spelconsoles Klaar voor een nostalgische game-sessie? Tijdens deze tentoonstelling kun je de gouden tijd van gaming herbeleven. Ontdek de geschiedenis van de spelconsole, van de eerste generatie tot de nieuwste releases. Bezoek onze tentoonstelling en laat je verrassen door de evolutie van gaming. Speel klassiekers als Mario Kart, Tetris en Pac-Man. Nostalgie gegarandeerd! Openingsuren: zaterdag 26 april, 10.00 – 17.00 uur zondag 27 april, 10.00 – 16.00 uur Locatie: Cultuurhuis BASS, Salvialaan 2, 3870 Heers Organisatie: Koninklijke Harmonie Salvia HEERS SPEL Levenswandeling in ’t Hofke Bezoekers van Dienstencentrum ’t Hofke kunnen op maandag 28 april het spel Levenswandeling spelen en samen herinneringen ophalen aan het Heers van vroeger. Boeiende gesprekken en nostalgische momenten gegarandeerd! De toegang is gratis en een kop koffie en stuk taart heb je al voor 1,80 euro. Zin om de benen te strekken? Wandel mee in een tour rondom het kasteel van Heers (2,5 km). Samen maken we er een gezellige namiddag van! Openingsuren: maandag 28 april, 14.00 – 16.30 uur Locatie: Buurthuis ‘t Paenhuijs, Ridderstraat, 3870 Heers Organisatie: Dienstencentrum ’t Hofke SINT-TRUIDEN TENTOONSTELLING Van piste tot Staaien Heemkundige Kring Groot-Sint-Truiden selecteerde een aantal foto’s uit het uitgebreide archief. Sint-Truiden en omgeving hadden talrijke sport- en gymnastiekverenigingen. De velodroom, de piste of het zwembad, de turnverenigingen, de boogschutterijen en uiteraard het voetbal komen aan bod. Wellicht komen de bezoekers heel wat bekenden tegen uit de familie- en vriendenkring, al dateren de foto’s meestal uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Openingsuren: zondag 27 april, 13.30 – 18.00 uur Locatie: Academiezaal (Fwajee), Plankstraat 18, 3800 Sint-Truiden Organisatie: Heemkundige Kring Groot-Sint-Truiden NIEUWERKERKEN TENTOONSTELLING EN PRESENTATIE Wijer en zijn gemeenteschool Ludo Raskin is een heemkundige met een missie. Dit keer heeft hij zijn tanden gezet in de geschiedenis van de gemeenteschool van Wijer. Hij presenteert zijn nieuwe brochure daarover op Erfgoeddag. De brochure is enkel op die dag te koop aan 5 euro (nadien 10 euro). Een tentoonstelling met meer dan een eeuw aan klasfoto’s vult zijn rijke verhaal aan. Openingsuren: zondag 27 april, 14.00 – 17.00 uur Locatie: voormalige bibliotheek Wijer, Grotestraat 156, 3850 Wijer Organisatie: Heemkunde Nieuwerkerken © HEEMKUNDE NIEUWERKERKEN RONDLEIDING Schuttersgilden en kansspelen: een speels bezoek aan de Onze-Lieve-Vrouwkerk Spelen in een kerk? Jazeker! In de OnzeLieve-Vrouwkerk verwijzen enkele afbeeldingen en voorwerpen ernaar, bv. op het passieretabel, waar soldaten om de lijfrok van Jezus dobbelen. En misdienaars speelden spelletjes voor of na de dienst... In de schatkamer bevindt zich dan weer zilverwerk dat ooit gesmeed werd voor de schuttersgilden, naast portretten van de kapiteins. Maak je klaar voor een boeiend en speels bezoek! Openingsuren: zondag 27 april, 14.00 – 18.00 uur Locatie: Onze-Lieve-Vrouw-Tenhemelopnemingskerk, Grote Markt, 3800 Sint-Truiden Organisatie: vzw Sint-Truidense Schatten i.s.m. Kerkraad O.L.V. © HKGST © PAUL VANMARSENILLE © DEPARTEMENT OMGEVING VLAAMSE OVERHEID © KANTELINK © VLAAMSE MINDERBROEDERS ZOEKTOCHT Hinkel door het Zonnelied Beleef het museum eens op een andere manier: al hinkelend! Volg de aanwijzingen, bestudeer de kunstwerken en voer de opdrachten uit. Na afloop van dit parcours ben jij een heuse Zonnelied-expert. Schoenen optioneel. Openingsuren: zondag 27 april, 10.00 – 17.00 uur Locatie: Museum DE MINDERE, Capucienessenstraat 1, 3800 SintTruiden Organisatie: Museum DE MINDERE © MUSEUM DE MINDERE © KONINKLIJKE HARMONIE SALVIA ERFGOEDDAG HASPENGOUW I 27 APRIL 2025 III SPEL Klimaatcafé het Rijk der Tijden Dit is geen gewone expo. Het is een café! Een plaats om te leute- ren en om te filosoferen over het klimaat. Om naar cartoons te kijken en gezellig met elkaar te discussiëren over waarheden en nonsens. Haal een gezelschapsspel uit de kast en buig je samen over de klimaatkwestie. Openingsuren: zondag 27 april, 10.00 – 17.00 uur Locatie: Museum DE MINDERE, Capucienes- senstaat 1, 3800 Sint-Truiden Organisatie: Museum De Mindere i.s.m. Gemeente en Cartoonfestival Knokke-Heist CONCERT De Schutterij in liederen en volksmuziek Die Ghespeelkens zijn een muzikale groep onder de vleugels van Pierlala. Met een knipoog naar de Schutterij spelen ze op Erfgoeddag in de Onze-Lieve-VrouwTen-hemelopnemingskerk een aantal liederen uit hun volksmuziekrepertoire: Gildebroeders, Schutterslied, De blauwvoet, Drie schuintamboers, Jezus en Sint-Janneken... Mis dit speelse optreden niet, het belooft een vrolijk en feestelijk moment voor het hele gezin te worden! Openingsuren: zondag 27 april, 14.00 uur en 15.30 uur Locatie: Onze-Lieve-Vrouw-Tenhemelopnemingskerk Sint-Truiden Organisatie: Die Ghespeelkens, i.s.m. Sint-Truidense Schatten en Kerkraad O.L.V. SPORT Sjotten als de fraters - trap een balletje met STVV... in pij en op blote voeten! Het strenge kloosterleven liet toch ruimte voor recreatie. In het klooster van Vaalbeek, bijvoorbeeld, mochten de fraters al eens een balletje trappen in de boomgaard. In pij en op blote voeten! Wil je weten hoe dat voelt? Dat kan in DE MINDERE onder begeleiding van coaches van voetbalploeg STVV. Met dank aan STVV en de dienst Jeugd en Sport van de stad Sint-Truiden. Openingsuren: zondag 27 april, 12.00 – 17.00 uur Locatie: Museum DE MINDERE, Capucienessenstraat 1, 3800 Sint-Truiden Organisatie: Museum DE MINDERE i.s.m. STVV TENTOONSTELLING Symbiose: Kant ontmoet papier KantelinK (B) en Experikant (NL) zoeken binnen de kanttraditie nieuwe wegen. Ze experimenteren en spelen niet alleen met garens maar ook met papier en oude kant, vervaardigd in voorheen de ZuidNederlandse Kantfabriek. Iedereen werkt in zijn eigen stijl, dat levert verrassende 3D-objecten op met de kleur amethist als bindende factor. We tasten af hoe deze ontmoeting, met papier als spelpartner, ons naar boeiende innovaties leidt. Openingsuren: zondag 27 april, 10.00 – 18.00 uur 25 en 26 april en 2,3 en 4 mei: 14.00 – 18.00 Locatie: De Zoutkist, Tiensevest 23 – 25, 3800 Sint-Truiden Organisatie: Kantelink i.s.m. Experikant (NL) © PIERLALA © RIVO RIEMST RIEMST SPORT, SPEL, TENTOONSTELLING Riemst sport en speelt! Het wordt een sportieve en speelse Erfgoed- dag in Riemst! De speelplaats van basisschool De Tol zal het toneel zijn van oude spelletjes en volksspelen. Op het petanqueplein maken jong en oud kennis met het ‘jeu de boules’. In de Sint-Janskerk bezoek je een tentoon- stelling met uniformen van diverse jeugd- en sportverenigingen. En misschien kan je ook een stukje meepikken van een nostalgische volleybalwedstrijd tussen oude gloriën. Welkom! Openingsuren: zondag 27 april, 13.00 – 17.00 uur Locatie: Sportpark Hirtheren, BS DeTol en Sint-Janskerk, Sint-Jansstraat, 3770 Riemst (Herderen) Organisatie: Diensten cultuur, sport en jeugd

ZOEKTOCHT Tijdreisspel Op Erfgoeddag ga je samen met je (klein)kinderen op avontuur in de permanente tentoonstelling ‘Van neanderthaler tot Gallo-Romein’. Je ontdekt de werelden van de oermensen, eerste landbouwers, Kelten en Romeinen. Onderweg wachten tal van speelse opdrachten. Ontcijfer een oeroud raadsel, waag je aan een Romeinse paardenrace en test je geluk in een spannend dobbelspel. Kun je aan het eind van je tijdreis het geheime codewoord kraken? Dan ga je als trotse winnaar naar huis! Openingsuren: zondag 27 april, 10.00 – 18.00 uur Locatie: Gallo-Romeins Museum, Museum- kwartier 5, 3700Tongeren-Borgloon Praktisch: De vaste collectie is gratis te bezoeken. Organisatie: Gallo-Romeins Museum IV ERFGOEDDAG HASPENGOUW I 27 APRIL 2025 SPEL Kom je een spel spelen? Het Teseum daagt je uit om de museumsite op een speelse manier te ontdekken. Langs de vaste museum- routes vind je spellen voor klein en groot. Speel het bordspel en volg de voetstappen van kanunnik Voets of ontdek de kunstcollectie via het kwartetkaartspel. Maak tussen de ondergrondse opgravingen spelenderwijs kennis met archeologie. Beklim de basiliektoren via een spelletjesquiz, bouw zelf een toren en bespeel de beiaard. Openingsuren: zondag 27 april, 10.00 – 17.00 uur Locatie: Teseum, Museumkwartier 2, 3700 Tongeren-Borgloon Praktisch: Reserveer gratis tickets via www.teseum.be. De vaste collectie is gratis te bezoeken. Organisatie: Teseum DEMONSTRATIE Open Atelier – Pentagoon Academie Tongeren Kunstschatten zijn onderhevig aan ver- oudering, veranderingen, schade, enz... Een goede conservatie en evt. restauratie zijn daarom van onschatbare waarde. Kom langs in ons atelier en maak kennis met de restauratiewereld. Breng gerust je kunstwerken mee, leer samen met onze experten je (kunst)schatten te bekijken en ontdek de mogelijkheden rond behoud en beheer, conservatie en restauratie. Restauratoren van schilderijen, papier en andere dragers staan je graag te woord. Openingsuren: zondag 27 april, 13.30 – 18.00 uur Locatie: Kapel van het Convent, Sint-Jansstraat 11, 3700 Tongeren-Borgloon Organisatie: Pentagoon AcademieTongeren TONGEREN-BORGLOON SPEL De Speeldernis! De Speeldernis - spelen en wildernis in één woord - wil kinderen weer wortelen in de Voerense natuur, sterk verbonden met het verleden, door buiten en met de seizoenen te spelen en te maken. Voor Erfgoeddag staat de Speeldernis helemaal in het teken van spelen en speelgoed van vroeger. Zelf een pijl en boog maken of een straffe katapult? Leren kaatsballen en knikkeren? Het kan allemaal. Bij een drankje en een hapje zijn ook de ouders welkom! Openingsuren: zaterdag 26 april, 14.00 – 17.00 uur Locatie: Klumpke, Klumpke 6, 3798 ‘s-Gravenvoeren Organisatie: Voeren 2000 © MIEKE NYSSEN © HEEMKUNDEKRING MOPERTINGEN © TESEUM © LUC VAN ASTEN © GALLO-ROMEINS MUSEUM © STADSARCHIEF TONGEREN-BORGLOON © STADSARCHIEF TONGEREN-BORGLOON DEMONSTRATIE Schutterij Sint-Martinus opent het schietseizoen! Koninklijke Schutterij Sint-Martinus nodigt jong en oud uit op de opening van het schietseizoen, met demonstraties van het aloude schieten en het traditionele kogelgieten. Ervaar het schieten met een zware buks aan den lijve terwijl de Sint-Martinus drumband repeteert. Samen klinken we op het nieuwe seizoen. Aangepast programma voor kinderen. Openingsuren: vrijdag 25 april, 19.00 – 22.00 uur Locatie: Het Heem, Komberg 1, 3790 Sint-Martensvoeren Organisatie: Koninklijke Schutterij Sint-Martinus VOEREN SPEL Speel mee met Bruegel: herontdek oude kinder- spelen in Tongeren-Borgloon! Op de sfeervolle site op en rond het klooster van Nieuwland keren jong en oud spelenderwijs terug in de tijd. Het beroemde schilderij ‘Kinderspelen’ van Pieter Bruegel de Oude toont meer dan tachtig verschillende spelletjes die we opnieuw tot leven brengen: knikkeren en tollen, bikkelen, haasje-over, hoepelen, steltlopen, zaklopen en nog veel meer. Of je nu zelf mee wil doen of gewoon wil genieten van de sfeer: er valt voor iedereen iets te beleven op en rond deze historische locatie. DEMONSTRATIE Game on- ontdek de digitale kant van spelen In het digitaal en creatief jeugdhuis maak je kennis met de fascinerende link tussen erfgoed en digitale spelvormen. Van klassieke bordspellen tot de nieuwste technologische snufjes, hier ontdek je hoe traditie en innovatie hand in hand gaan. Dompel jezelf onder in een nieuwe spelwereld! Zet een VR-bril op en stap in een meeslepende virtuele omgeving, kom je eigen Mario-spel ontwerpen en bekijk hoe een 3D-printer klassieke spelletjes en spelelementen opnieuw tot leven brengt. WANDELING MET DE ERFGOEDAPP Expeditie Erfgoed Ontdek het rijke verleden van Tongeren en Borgloon tijdens deze interactieve erfgoedwandeling. Duik in de fascinerende geschiedenis van de stad, ontdek verborgen verhalen en los uitdagende opdrachten op. TENTOONSTELLING Speelgoed uit de oude doos Klooz geeft op Erfgoeddag ruimte aan de bijzondere collectie speelgoed van een Loonse privé-verzamelaar. Oude tollen, knikkers en kegels, deftige poppen en knuffels, kleine serviesjes en keukengerei, zorgvuldig ingerichte poppenhuizen, een miniatuurwinkeltje, en zelfs een mini-kerkinterieur... : de collectie vraagt om van nabij bekeken en bewonderd te worden. Kom er uitzonderlijk op Erfgoeddag van genieten in de refter van Klooster Nieuwland! SPEL Kaarten en taarten Klooz nodigt jullie uit voor een dag vol spelplezier en gezelligheid! In samenwerking met de spelotheek voorzien we een brede waaier aan spellen. Of je nu zin hebt in een spannend potje kaarten, dammen, Scrabble of Risk – er is voor elk wat wils! Naar goede Loonse traditie zorgen we voor heerlijke taarten, want spelen gaat natuurlijk beter met iets lekkers erbij. En dat allemaal op ons gezellige gelegenheids- terras, waar je kunt genieten van een ontspannen sfeer en goed gezelschap. Openingsuren: zondag 27 april, 10.00 – 17.00 uur Locatie: Klooz, Brigittijnenklooster, Nieuw- land 11, 3840Tongeren-Borgloon Organisatie: Klooz, Shift, privé-verzamelaar en dienst cultuurTongeren-Borgloon Openingsuren: Vrije starttijd. Ook na Erfgoeddag kan deze tour nog gedaan worden. Startlocaties: VisitTongeren-Borgloon (Gasthuis- kapel), Via Julianus 2, 3700TongerenBorgloon of GRAAF, Graethem- poort 3A, 3840Tongeren-Borgloon Praktisch: Download de Erfgoedapp en ga op pad! Organisatie: stadsarchiefTongeren-Borgloon Met de Erfgoedapp krijg je een unieke kijk op het verleden, al wandelend of van thuis uit. TENTOONSTELLING Ik weet nog hoe het vroeger was… Waarmee speelden je oma en opa vroeger op de speelplaats, thuis, in de straat? Maakten ze zelf speelgoed? Welke spelletjes kenden ze, waar en hoe werden ze gespeeld en wie was er het knapste in? De leerlingen van het 4e leerjaar interviewden hun grootouders over hun favoriete vrijetijdsbesteding en maakten er een tekening of een verhaal over. Bewonder de resultaten in de Voerense Bibliotheek. Bij een kop koffie en een koekje komen de verhalen ongetwijfeld los. Openingsuren: zaterdag 26 april, 9.00 – 12.00 uur De expo loopt nog tot 22 mei, tijdens de openingsuren van de bibliotheek. Locatie: Bibliotheek Voeren, Berneauweg 40, 3798 ‘s-Gravenvoeren Organisatie: Gemeentelijke Openbare Bibliotheek Voeren LEZING Verdwenen cinema’s in Limburg – Op zoek naar Filmgeschiedenis Hoe zag het Limburgse bioscooplandschap er vroeger uit? Jean-Paul Lambrichts spitte in archieven en bestudeerde affiches op zoek naar verdwenen en nog bestaande filmtheaters in onze provincie. Hij neemt ons mee achter de schermen van zijn gepassioneerde onderzoek en brengt verborgen parels tot leven. Een must voor filmlief- hebbers, historici en iedereen met een hart voor het verleden! Openingsuren: zondag 27 april, 14.00 uur Locatie: Feestzaal StadhuisTongeren, 3700 Tongeren-Borgloon Organisatie: stadsarchiefTongeren-Borgloon TENTOONSTELLING Beleef de magie van de miniatuurkermis! Stap binnen in de betoverende wereld van de miniatuurkermis, het levenswerk van smid René Boulet. Met oog voor detail en een hart vol passie bracht hij de kermis, zoals ze ooit echt in Tongeren stond, tot leven in het klein. Nu stelt zijn zoon Vital dit unieke erfgoed met trots tentoon op Erfgoeddag. Laat je verwonderen door de draaiende molens, de schitterende lichtjes en de nostalgische sfeer van een kermis zoals vroeger. Mis deze bijzondere belevenis niet! Openingsuren: zondag 27 april, 10.00 – 17.00 uur Locatie: Huis Boulet, Koninksemsteenweg 112 (001), 3700Tongeren-Borgloon Organisatie: Huis Boulet i.s.m. stadsarchief Tongeren-Borgloon

RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=