Uit het onderzoek naar de familie de Rivière, 18e-eeuwse bewoners van het kasteel: DE RIVIER WAS NIET OPGEDROOGD Uit het huwelijk van Henri Oger de Rivière, graaf van Heers, met Dorothée de Coutereaux werden 14 kinderen geboren. Trots op zijn talrijk nageslacht liet de graaf zich eens ontvallen: ‘Wie zal het einde van deze rivier ooit zien?’, verwijzend naar zijn familienaam. Omdat geen enkele zoon van de graaf nakomelingen had, liet zijn dochter Barbara, abdis van Herkenrode, op haar grafsteen de volgende tekst aanbrengen ‘In mij is de rivier opgedroogd’. Later zou blijken dat deze bewering niet helemaal correct was. Omwille van financiële problemen bij de familie de Rivière kwam in 1757 de heerlijkheid Heers in handen van de familie de Stockhem. Nog geen jaar later werd echter bij de leenzaal van Kuringen een klacht ingediend door een Pool, die zich graaf François Jean Benon de Zalusky - de Rivière, heer van Heers noemde. Deze man beweerde een directe afstammeling te zijn van de familie de Rivière en dus rechten te hebben op de heerlijkheid Heers. Zijn grootmoeder, gravin Jeanne Dorothée de Rivière, een zus van de hierboven vernoemde Barbara, was hofdame aan het koninklijk hof van Polen en gehuwd met graaf François de Zalusky. Door een speciale gunst van de Rooms-Duitse keizer had de gravin het recht verkregen om de naam en titels van de familie de Rivière aan haar nageslacht over te dragen. De familie de Rivière was dus niet uitgestorven en Jean Benon vond dat hij als bloedverwant van de oorspronkelijke eigenaars recht had op het familiegoed Heers. 2 ERFGOEDKRANT HASPENGOUW I APRIL 2025 Met vier zijn ze, gedreven door dezelfde liefde voor een kasteel en door de ‘goesting’ om dieper in zijn geschiedenis te duiken. Gebeten om te weten zijn ze: als vrijwilligers, als gidsen en sinds 2022 ook als historische onderzoekers. Luc Duyssens, Willy Hendrickx, Patrik Roppe en Reginald De Deken vormen de werkgroep geschiedenis van het kasteel van Heers. Hun groep is ontstaan als spin-off van de gidsengroep, die op zijn beurt een onderdeel is van de vrijwilligerswerking van vzw Heerlijk(heid) Heers. Als gidsen voelden ze aan dat hun rondleidingen correct en historisch onderbouwd moesten zijn. Maar hoe begin je daaraan wanneer de bronnen schaars zijn? Op een lezing klampten ze rijksarchivaris Rombout Nijssen aan en vroegen ze om zijn hulp. Dat was de juiste match op het goede moment: afspraken werden gemaakt, hun studiegroep zag het levenslicht. Het opzoekingswerk onder de begeleiding en coaching van Rombout ging van start eind 2022. Sindsdien komen ze tweewekelijks (en, als het nodig is, wekelijks) een namiddag samen in het Rijksarchief. Alsof dat nog niet genoeg is, nemen ze ook huiswerk mee. Maar er is altijd abrikozentaart, dat schijnt te helpen. Modus operandi De rijksarchivaris reikt het thema of onderwerp aan, wijst de weg naar de bronnen – archiefstukken in hard copy of digitaal – en begeleidt het viertal. Samen lezen en vertalen ze teksten (ieder zijn deel), verzamelen ze informatie en vergelijken ze bronnen, zowel over de bouwgeschiedenis van het kasteel als over de bewoners. Rombout biedt het kader, geeft feedback en coacht het viertal bij hun redactie. Vlot schrijven is een must: historisch correct, met de nodige voorzichtigheid, met vermelding van de bronnen en leesbaar voor een breed publiek. Bronnen Archiefstukken die ze onder de loep nemen zijn bijvoorbeeld notariële akten (huwelijkscontracten, testamenten …), bevolkingsregisters maar ook tekeningen en plannen van het kasteel. Als interessante documenten vermeldt de groep de ‘staten van bevinding’ gemaakt bij het wisselen van eigenaar in de 18e eeuw. Veel bronnen zijn in de loop der tijd verloren gaan. De laatste drie bewoners (twee broers en een zus) verdeelden het archief in drie delen, ieder deel belandde op een andere plaats. Wat in Hasselt terechtkwam, is gelukkig terug te vinden in het Rijksarchief. Het is bijzonder boeiend om met primaire bronnen te kunnen werken. Al is de leesbaarheid van oude stukken regelmatig een uitdaging: het oud-Nederlands laat zich soms moeilijk ontcijferen. Onze Vlaamse taal is immers enorm geëvolueerd door de eeuwen heen. Over het algemeen geldt: hoe ouder de bron, hoe moeilijker ze leesbaar is. En oud handschrift is ook niet zomaar ‘op het zicht’ leesbaar. Een cursus paleografie bracht soelaas. Verbind en Heers In 2024 publiceerde de werkgroep geschiedenis een eerste brochure: ‘Verbind en Heers’. Hiermee werd de basis gelegd voor verder historisch onderzoek. De brochure behandelt (een aanzet tot) de geschiedenis van de bezitters en bewoners van het kasteel, met bijdragen over het verval en de heropbouw, over de tiendenschuur en over paleografie. Dit jaar krijgt de brochure een vervolg in een publicatie over de familie de Stockhem en over de iconografie van het kasteel, de gebouwen en de tuinen. Onder meer dankzij de steun van Erfgoed Haspengouw kan deze brochure uitgegeven en verspreid worden. Wie de brochure(s) wil kopen (5 euro + verzendingskosten), neemt contact op met patrikroppe@gmail.com. Heerlijk onderzoek HEERS ERFGOED HASPENGOUW MET DE STEUN VAN Vooraan: Reginald De Deken, Patrik Roppe, Willy Hendrickx. Achteraan: Luc Duyssens, Rombout Nijssen © HERITA V.l.n.r. Rombout Nijssen, Luc Duyssens, Willy Kasteel Heers door Willem Roye Barbara de Rivière
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=