De lemen ark – Alt-Hoeselt

Als je hoort dat ergens een ‘ark’ wordt gebouwd, denk je misschien aan een schip (de Ark van Noach of een woonboot) of, in christelijke context, aan een kist (de Ark van het Verbond). Maar in Alt-Hoeselt is een ark een triomfboog bij een rustaltaar in de processie. Denk maar aan de ‘Arc de Triomphe’… Met niets meer dan deze eenvoudige voorkennis trek ik naar Alt-Hoeselt, op de zondag na Sint-Jan. Ik mag er getuige zijn van de processie die halt houdt bij de lemen ark. Vooraf spreek ik met Gérôme Voncken, één van de bezielers van de lemen ark.

Oude traditie

Gérôme vertelt: ‘Het is een oude traditie, maar niemand weet precies hoe oud. Jannie, die de ark elk jaar mee opbouwt en die hier tegenover woont, heeft nog een foto uit 1911, waarop haar grootmoeder als jong meisje bij de ark poseert. Vroeger waren er vier arken op het parcours van de processie, daarvan zijn er drie verdwenen, dit is de laatst overgebleven ark. Waarom hij uit leem gemaakt wordt? Nat leem plakt goed en heeft een goede stevigheid. En het is een goedkope grondstof die hier voorhanden is.‘

‘Het leem wordt op vrijdag bevochtigd en gemengd in een kruiwagen. Op zaterdag wordt het houten frame van de 3,5 meter hoge boog horizontaal op fruitkisten gelegd (anders moeten we op de grond werken, dat is lastig voor de rug), in de garage van één van de buren. Het leem wordt er ongeveer 1 cm dik in aangebracht, goed aangeduwd en vlak gestreken. Dan wordt de tekening erin gekrast en leggen we volgens het patroon de bladeren, graanaren en bloemblaadjes erop.’

Al meer dan veertig jaar maakt Gérôme de tekening. Dat is elk jaar een andere, dit jaar met een poster centraal bovenaan. Een team van enkele buren – jong en oud – legt de blaadjes erop. Ze starten traditiegetrouw om 9.30 uur, rond 13.00 uur is alles klaar. Er is geen ‘organisator’, draaiboek of regisseur, iedereen weet wat er te gebeuren staat. Het rustaltaar wordt met een stelling opgebouwd, de ark komt ertegenaan, de aankleding gebeurt met doeken. Op de grond ligt een zeildoek uitgespreid, voor de priester en misdienaars. De bloembakken en -potten van Jannie zorgen ervoor dat dit zeildoek niet gaat vliegen. ‘De versiering in deze straat is blauw’, aldus Gérôme, ‘elke straat heeft zijn eigen kleur’.

Met toekomst

Op de vraag hoe Gérôme naar de toekomst van dit gebruik kijkt, antwoordt hij genuanceerd: ‘Er is wat opvolging al is het veel minder dan vroeger. De school doet niet meer mee, dat is jammer. Maar het voortbestaan ligt niet zozeer in de handen van de buurtbewoners, dan wel in die van de kerk, de diaken, de deken… Als die beslissen om de processie niet meer te laten uitgaan, omdat er niet genoeg priesters meer zijn, dan zal deze traditie ophouden te bestaan.’ Jannie vult aan: ‘De buren zullen dit zolang mogelijk blijven doen. Kijk, mijn dochter is hier ook aan de slag. De volgende generatie draait al mee. Ik maak me daar geen zorgen over.’

Gérôme: ‘Je ziet veel verloren gaan. Vroeger was de processie groter, met meer muziek. Sinds enige tijd gaat alleen nog het trommelcorps met de processie mee. De mensen hebben niet meer zoveel voeling met de processie, ze zijn vandaag ook niet meer diep religieus zoals vroeger. En er staan tegenwoordig auto’s langs weg geparkeerd, dat zou je vroeger nooit zien.’ Een andere buur vult aan: ‘Vroeger waren de arken mooier, er werd met meer mensen langer aan gewerkt. De blaadjes stonden dichter opeen, er waren meer bloemensoorten in verwerkt, er waren meer kleuren en de tekening was gedetailleerder. Op straat stonden toen ook bogen met kronen. Die moesten weg omdat de bussen er niet langs konden.’

Wanneer de processie halt houdt bij de lemen ark aan de elektriciteitscabine in de Molenstraat, voel ik het respect van de omstaanders. De priester heft de monstrans, iedereen knielt, het koor geeft het beste van zichzelf. Gedurende een tiental minuten staat de lemen ark in het hart van de processie.

De ark mag na de processie nog enkele dagen blijven staan. Daarna wordt hij afgebroken en wordt het leem verwijderd. De stelling, de doeken en het houten frame worden opgeborgen tot volgend jaar. Hopelijk kan je de ark dan opnieuw bewonderen in de Molenstraat in Alt-Hoeselt.

Ik rijd de straat uit en passeer langs de kapel van de Koningin van de Vrede. Waar vroeger op processiezondag ook een lemen ark stond, prijkt nu een klein maar verzorgd paneel met een bloemen- en bladertekening van een anker op een ondergrond van leem. Een verwijzing naar de aloude traditie.

Verslag: Karen Van Looken in het kader van het project Beleving