Groot-Bilzen herdenkt

Jonge cineast geeft frisse kijk op tweede wereldoorlog

Zes heemkundige kringen uit Groot-Bilzen slaan de armen in elkaar en brengen méér dan 75 jaar na het beëindigen van de tweede wereldoorlog herinneringen aan die wereldwijde brandhaard terug tot leven. Dat doen ze met een expo die de 5 donkere jaren (1940-1945), niet op een klassieke maar op een originele manier voorstelt aan het publiek. Het project is mede mogelijk met financiële ondersteuning van de stad Bilzen en Erfgoed Haspengouw. Voor het concept Groot-Bilzen Herdenkt tekenen 6 heemkundige verenigingen: Bilsium Bilzen, Landrada Munsterbilzen, Heemkundekring Rosmeer, Heemkundekring Hees, Heemkundekring Mopertingen en Lin in het groen uit Martenslinde!

Zes filmpjes

“We kiezen voor een formule waarbij elke kring zijn eigenheid kan bewaren”, laten Katrien Bruggeman en Lieve Jamees, de twee bedenkers van het project Groot-Bilzen Herdenkt, horen. Ze namen Joachim Plusquin, een student aan de filmschool in Brussel, onder de arm. “Hij heeft scenario’s geschreven voor zes filmpjes waarmee hij de pijnlijke gevolgen van de oorlog voor de plaatselijke bevolking in beeld brengt of die oproept met getuigenissen van mensen die de oorlog hebben meegemaakt. De kortfilms hebben een grote boodschap: nooit meer oorlog!” Met de filmische scenes willen de heemkringen jong en oud bewust maken van de gruwel van de oorlog, en wat die kapot maakt onder de burgers en soldaten. “We richten ons ook en vooral tot de jeugd”, vullen Katrien en Lieve aan. “En vooral, dat er lessen uit de oorlog getrokken worden.” De jonge cineast in spe geeft met de filmpjes een frisse kijk op de oorlog en de drama’s die er uit voortkomen.

Samenwerking

Het is de eerste maal dat de heemkundige kringen van de fusiegemeente Bilzen samenwerken aan één project. “Dat ze samen de schouders er onder hebben gezet, is eigenlijk organisch gegroeid”, bekennen Katrien Bruggeman en Lieve Jamees. “De samenwerking verliep vlot, en de heemkundige kringen waren van bij het begin mee met het opzet achter Groot-Bilzen Herdenkt”.

Zes deelprojecten

1. Heemkundekring Rosmeer

Oktober 1942 haalde Duits afweergeschut, dat opgesteld stond in Amelsdorp, (een gehucht van Waltwilder), een Britse bommenwerper (een Halifax van de Royal Air Force) neer. Het toestel crashte Achter de Boelhof in Rosmeer. De crew telde 7 mannen. Drie onder hen lieten ter plaatse het leven. Drie anderen werden krijgsgevangen gemaakt. En één bemanningslid kon het hazenpad kiezen. De jongeman sloeg op de vlucht. Hij trok naar Luik, liep  verder door naar Brussel en kwam uiteindelijk in Parijs terecht. En hij kon alsnog heelhuids naar Engeland terugkeren. “Een jonge gast die meedoet aan re-enactment events kruipt in de rol van de vluchter”, licht Katrien Bruggeman toe. Met een kompas in de hand en een flesje drank begint hij aan zijn lange en lastige tocht. Wat hij onderweg allemaal meemaakt en de vluchtroute lopen als een rode draad door de kortfilm.”

2. Heemkundekring Hees

Augustus 1943 werd een Canadese bommenwerper boven Hasselt uit de lucht geschoten. Het toestel met 8 bemanningsleden aan boord – 6 Canadezen en 2 Engelsen – kon nog een noodlanding maken dichtbij de dorpskern van Hees. Tijdens zijn duikvlucht stond de staart van de Halifax in brand. Bij de landing vlogen hooimijten en stallen van boerderijen in de fik. In de bommenwerper staken brandbommen die bij de noodlanding ontploften. “Het moet een waar inferno geweest zijn”, aldus Katrien Bruggeman. “Het had een grote impact op de mensen in het dorp.” Van het triest voorval waarbij alle bemanningsleden om het leven kwamen – ze hadden allicht geen schijn van kans om het nog te kunnen navertellen – werden een paar getuigen van de noodlanding gevonden. “Ze vertellen erover in het filmpje”, aldus nog Katrien. “Een van hen heeft er jaren niet over willen praten. Tot hij in een kerk van Hees zijn verhaal deed, en nu voor de tweede keer in een filmpje”.

3. Landrada Munsterbilzen

Onder de oorlog werd een Britse bommenwerper door vijandelijk vuur uit de lucht gehaald. Het toestel stortte neer in het Munsterbos. Onderdelen van de RAF- kist – zo werden de toestellen ook wel genoemd – werden door Aloys Stulens en zoon David uit Bilzen met een metaaldetector opgegraven. De drie inzittenden in het geallieerd vliegtuig vonden de dood. Ze liggen begraven op het kerkhof in Munsterbilzen. Hoe verfilm je de crash en het menselijk drama gezien de 3 overlijdens? Dat gebeurde met een ploeg van het project Onder de Radar. “Ze filmen het traject dat de vinders van de brokstukken van het gecrashte toestel aflegden”, getuigt Katrien Bruggeman. “Ook benaderen we het menselijk drama van de crash. Verder wordt een netwerk van loopgraven in het Munsterbos voorgesteld.”

4. Lin in het Groen Martenslinde

Het filmpje vertelt het verhaal van Mathieu Vanherle. Hierin hoor je de stem van Jenny Vanherle, zijn dochter die het wedervaren van haar vader tijdens de tweede wereldoorlog uit de doeken doet. Haar vader was actief in het Geheim Leger, één van de vele verzetsgroepen tegen de Duitse bezetter. Zo zorgde hij voor de bevoorrading van Engelse piloten die in onze contreien nachtvluchten uitvoerden en levend en wel terug naar Engeland wilden. Maar maart 1944 sloeg het noodlot toe. Mathieu werd opgepakt en hij moest op transport naar Duitsland. Daar moest hij in onmenselijke omstandigheden zwoegen in het werkkamp Wernigerode. Het verblijf liet tot aan zijn dood, Mathieu kwam vorig jaar te sterven, zware littekens na. Toch bleef Mathieu een man die optimistisch in het leven stond. En hij had een levensmotto: “Ik kan wel vergeven, maar niet vergeten”.

5. Bilisium Bilzen

Op 10 mei 1940, de dag waarop de Duitsers ons land binnenvielen, viel op het centrum van de stad Bilzen een regen van vijandelijke bommen. Tal van huizen lagen in puin. Naast de ernstige materiële schade moest ook een zware tol aan mensenlevens betaald worden. Niet minder dan 15 personen overleefden het bombardement niet. In de kortfilm over deze dramatische gebeurtenis wordt stilgestaan over de tragedie waar destijds huisarts Caby en zijn familie het slachtoffer van werden. “Kennelijk voelde hij aan dat er iets ging gebeuren”, vertelt Katrien Bruggeman. “Uit voorzorg bracht hij zijn drie kinderen naar een veilig onderkomen in Beverst. Maar op de terugweg naar huis werd zijn voorgevoel werkelijkheid. Bommen vernielden zijn huis hartje Bilzen. Op het moment dat de bommen vielen, waren zijn echtgenote en hun pas bevallen baby thuis. Ze overleefden het bombardement niet. In de kortfilm komen enkele mensen aan het woord die gezien hebben hoe groot de materiële schade en het menselijk leed voor de zwaar getroffen doktersfamilie was”.

6. Heemkundekring Mopertingen

Drie families uit het dorp doorstonden bange momenten onder wereldoorlog twee. Michel Moors, frontsoldaat aan de IJzer in 1914-1918 en verzetsstrijder na de tweede wereldoorlog van 1940-1945, werd op een laffe manier om het leven gebracht. Het gebeurde op 300 meter van zijn woning. Jozef Hensen was amper 17 jaar toen hij opgepakt werd. Hij werd weggevoerd naar Duitsland waar hij later overleed in het concentratiekamp Dora. Pierre Jeurissen sloot zich onder de oorlog aan bij de Partizanen, één van de vele verzetsgroepen. Ook hij werd opgepakt en werd afgevoerd naar het Fort van Breendonk. Daar werd hij gefusilleerd vanwege de sabotagedaden die hij als Partizaan deed. Om de toch tragische situatie waarin hij terechtkwam te staven, schreef hij de dag voor zijn terechtstelling een brief naar zijn vrouw. In de kortfilm wordt de brief door een kleinzoon van de geëxecuteerde voorgelezen.

Praktisch: De tentoonstelling Groot-Bilzen Herdenkt vindt op de weekends van 12 en 13, en 19 en 20 februari plaats in de exporuimte (kelderverdieping) van De Kimpel in Bilzen. De expo is dan van 12 tot 18 uur geopend.

Xavier Lenaers