Meimaand = Mariamaand

Onze-Lieve Vrouw van Steps “uit de kleren”

Wie Montenaken zegt, zegt ook “Steps” met onder meer het Stepsveld en de Stepsberg, de Stepsstraat, de kapel van Steps met de Onze-Lieve-Vrouw van Steps, de Stepsfeesten en last but not least de bekende Slag van Steps. Een oorlog in 1213 die in twee historische bronnen werd opgetekend, maar bekendheid vergaarde door een 14^de-eeuwse legende.

Ontstaan van een verering

Op zondag 13 oktober 1213, rond negen uur ’s morgens barstte de strijd los aan het Stepsveld te Montenaken tussen de ruiters van graaf Lodewijk II van Loon en de Brabantse hertog Hendrik I. De Brabanders sloegen op de vlucht, achterna gezeten door de Luikse infanterie. Jean d’Outremeuse verving het historisch verhaal in de 14^de eeuw door een legende waarin het zonnewonder centraal stond. De Luikse en Loonse troepen zouden tijdens de veldslag door de zon gehinderd en verblind geweest zijn. Volgens de kroniekschrijver zou “Sint-Lambertus in een gouden harnas en met een gouden bijl in de hand, zittend op een wit paard en voorafgegaan door de Maagd Maria, stralender dan de zon aan de hemel verschenen zijn voor de veldslag”. De Loons-Luikse overwinning werd in de mondelinge overlevering gaandeweg volledig toegeschreven aan deze wonderlijke tussenkomst van de Maagd Maria en vormde het begin van de verering van de Onze-Lieve-Vrouw van Steps.

De eerste vermeldingen van een eikenhouten Mariabeeld van Steps en diens verering in Montenaken dateren pas van … 1467, ruim 250 jaar na de beroemde veldslag. Een plaatselijke Mariasculptuur bleek er over bovennatuurlijke eigenschappen te beschikken wat aanleiding gaf tot talrijke pelgrimages. Wanneer het later dat jaar tot conflicten kwam tussen de Luikse ambachten en de Bourgondische krijgsmachine, verhuisde de Notre Dame de Montenaeken in oktober 1467 definitief naar de Sint-Lambertuskathedraal van Luik waar het voor extra hulp moest zorgen. In de Stepskapel werd het verloren gegane Mariabeeld vervangen door het huidige beeld, daterend uit de periode 1467-1481. De stijlkenmerken op vlak van algemene vormgeving en de sporen van polychromie bevestigen dit trouwens.

Het laatgotische Mariabeeld

Het huidige Onze-Lieve-Vrouwbeeld is een laatgotisch houten sculptuur op achthoekige sokkel van het in de latere middeleeuwen erg verspreide type “rechtstaande Madonna met Kind”. Als voorstelling vrij traditioneel, hoewel het Jezuskind doorgaans gedragen wordt op de linkerarm en niet, zoals hier, op de rechterarm. Het kind wordt door beide handen van de moeder ondersteund. Wellicht betreft het een product uit eigen streek. Enkele details, zoals de archaïsche drapering met hoekig plooienspel en de eenvoud van Maria’s diadeem wijzen op een landelijke, eenvoudige en ambachtelijke fabricatie.

Details tonen de originele polychromie die getuigt van een mooie decoratie. De mantels waren voorzien van verschillende krulmotieven (detail 1) en aan de randen met verguldsel en zwarte lijnen afgeboord (detail 2). Opmerkelijk is ook de stoffering onder de polychromielaag. De linnen ondergrond is hier en daar zichtbaar geworden (detail 3). Houten beelden werden wel vaker “gestoffeerd” in rijkelijke textielimitaties. Naargelang het beoogde resultaat bracht men olie-achtige, mineralen bindmiddelen of harsen gemengd met pigmenten aan voor de juiste polychromie.

Opvallend is dat van de eerder vernoemde houten diadeem enkel de onderste band is overgebleven. Het beeld onderging doorheen de tijd namelijk enkele wijzigingen… Ook heiligenbeelden ontsnapten niet aan modieuze wisselvalligheden van het menselijk schoonheidsgevoel. De Mariasculptuur van Montenaken werd in de barokke traditie van de contrareformatie omgedoopt tot Hemelkoningin of Regina Caeli. Om het beeld van enkele typische attributen – zoals een pronkkleed, kroon en scepter – te voorzien werd er in het begin van de 17^de eeuw danig aan het beeld “geprutst”. De bovenkant van Maria’s kroon werd afgezaagd, alsook de tenen van het Jezuskind opdat de drapering van het pronkkleed er mooier zou uitzien. Daarnaast kreeg het kind een pin in het hoofd en kreeg Maria een tweede linkerarm zodat ze de scepter kon vasthouden; de andere zit onder het kleed verstopt.

In 1721 schonk Boudewijn Van der Meren uit Klein-Vorsen een zilveren scepter en twee kronen voor Maria en Kind (schenkingsinscriptie: Baldewijn Van der Meren heeft desen scepter vereert ende twee croenen tot Montenaken, 1721). Eerder schonk ook Jean Kempeneers van Groot-Vorsen haar sijnen silveren Pater Noster. Als barokke Hemelkoningin werd de Onze-Lieve-Vrouw van Steps in de 18^de eeuw rond gedragen op een rijkelijke draagberrie in geschilderd hout. In de Stepskapel troonde ze sinds 1787-1788 op een vergulde niven troon met eenen niven voet, geplaatst in een nief schap. Van beide tronen is spijtig genoeg niets bewaard gebleven. Het huidige pronkmeubel is een typisch product van de 19^de eeuw.

Anno 2022

Sinds 1853 – de bouw van de nieuwe kapel – werden regelmatig pelgrimstochten georganiseerd naar Steps. De eerste miraculeuze genezing dateert van 1891 toen weduwe A. Lemaire van Luik genezen werd van een ernstige navelbreuk. En ook in het bedevaartboekje van pastoor Boonen uit 1904 staan twee volle bladzijden met genezingen genoteerd. Hij startte in 1897 met een heuse promotiecampagne rond de bedevaarten naar Montenaken. Sinds 1913 vinden de 25-jaarlijkse Stepsfeesten plaats te Montenaken, de laatste keer in 2013. Toen trokken er nog 17 groepen in historische kledij, verschillende koren en fanfares en enkele praalwagens door de straten van Montenaken.

Het Onze-Lieve-Vrouwbeeld verhuist nog steeds jaarlijks tijdens de maand mei van de kerk naar de Stepskapel waar het blijft staan tot in het najaar.

Ook dit jaar, in 2022, is de kapel dagelijks geopend vanaf 10u00 en vinden er iedere maandag, dinsdag, woensdag, donderdag, vrijdag en zaterdag om 19u00 eucharistievieringen plaats. Aanvullend wordt er elke dinsdag een bedevaart georganiseerd.

Bronnen:

Vandenghoer, C., Montenaken, Steps, Gingelom. Leuven: C. Vandenghoer, 1988.

Princen, C., Verering van Onze-Lieve-Vrouw van Steps te Montenaken, Volkskunde limburg, 2021.